In Nederland gelden wettelijke regels voor het houden, huisvesten en verzorgen van varkens. De NVWA controleert of houders van varkens zich aan deze regels houden. Om een goed beeld te krijgen van de naleving van de regels, startte de NVWA in november 2023 met een naleefmeting.
In het kort
Voor de naleefmeting voerden we inspecties uit bij aselect gekozen varkensbedrijven. De inspectieresultaten laten zien voor welke welzijnsnormen meer aandacht nodig is. Deze resultaten kunnen we gebruiken om in de toekomst gerichter toezicht te houden en om met varkenshouderijen te communiceren over specifieke onderwerpen.
Het project liep van eind november 2023 tot en met december 2024. We voerden inspecties uit bij 170 locaties waar bedrijfsmatig varkens werden gehouden. Van de 170 inspecties waren er 58 akkoord. Op deze locaties werden de welzijnsregels voor varkens goed nageleefd. Bij de overige 112 locaties was dat niet zo. Bij 72 van deze 112 locaties constateerden we meerdere overtredingen.
De meest voorkomende overtreding had betrekking op hokverrijking. Bij 77 bedrijven voldeed het hokverrijkingsmateriaal niet aan de voorschriften. Het materiaal was vaak niet wroetbaar of eetbaar.
Ook constateerden we meerdere overtredingen van de regels rondom het alarmsysteem en het alarmplan. Deze regels zijn relatief nieuw: ze zijn ingegaan op 1 juli 2023. Bij 80 bedrijven waren er overtredingen.
Inspectieresultaten
Varkenshouderijen moeten zich houden aan de algemene welzijnsregels voor varkens, zoals de voorschriften voor het verstrekken van water, licht in de stallen en de regels voor hokverrijking.
Daarnaast zijn er specifieke regels voor de categorieën varkens die op het bedrijf aanwezig zijn. Er zijn bijvoorbeeld regels voor het nestmateriaal voor gelten en zeugen in kraamhokken, en voor de huisvesting van beren. Verder kan het per diercategorie verschillen hoe groot de vloeroppervlakte moet zijn.
We voerden inspecties uit bij verschillende soorten varkenshouderijen:
- zeugenbedrijven
- vleesvarkens- en opfokbedrijven
Resultaten van de naleefmeting
Bij 112 bedrijven was de inspectie niet akkoord. Tijdens een inspectie zagen we soms meerdere overtredingen:
- Bij 40 bedrijven is 1 overtreding vastgesteld.
- Bij 34 bedrijven zijn 2 overtredingen vastgesteld.
- Bij 38 bedrijven zijn 3 of meer overtredingen geconstateerd.
De regels voor hokverrijking en het alarmplan werden het meest overtreden:
- Bij 19 bedrijven werden alleen de regels voor hokverrijking overtreden.
- Bij 14 bedrijven werden alleen de regels voor (de volledigheid van) het alarmplan overtreden.
- Bij 18 bedrijven zagen we overtredingen van de regels voorhokverrijking én het alarmplan.
In tabel 1 staat een overzicht van de meest voorkomende overtredingen. Het gaat om overtredingen die 5 of meer keer voorkwamen.
| Welzijnsvoorschrift | Zeugenbedrijven | Vleesvarkens- en opfokbedrijven | Totaal |
|---|---|---|---|
| Hokverrijking | 47 | 30 | 77 |
| Aanwezigheid alarmplan | 19 | 32 | 51 |
| Gegevens alarmopvolgers in alarmplan | 12 | 11 | 23 |
| Alarmsysteem voorschriften | 9 | 12 | 21 |
| Maandelijks testen alarmsysteem, registreren en bewaren | 6 | 10 | 16 |
| Spleetbreedte | 7 | 9 | 16 |
| Verlichting | 1 | 7 | 8 |
| Nestmateriaal in kraamstal | 6 | niet van toepassing | 6 |
| Dicht vloeroppervlak groepshuisvesting zeugen | 5 | 1 | 6 |
| Vloeroppervlak gebruiksvarkens | 2 | 4 | 6 |
| Strooisel dichte vloer beer | 5 | niet van toepassing | 5 |
| Ontoereikende behuizing / voldoende hygiënische omstandigheden | 3 | 2 | 5 |
| Behuizing veroorzaakt geen letsel of pijn | 3 | 2 | 5 |
| Verboden lichamelijke ingreep | 5 | 0 | 5 |
Hokverrijking
De meest voorkomende overtreding had betrekking op hokverrijking. Bij 77 bedrijven voldeed het hokverrijkingsmateriaal niet aan de voorschriften. Net als in voorgaande jaren was het materiaal vaak niet eetbaar en wroetbaar.
Alarmplan
Het voorschrift voor het alarmplan is per 1 juli 2023 in werking getreden. De houder van dieren ervoor moet zorgen dat op het bedrijf een actueel alarmplan aanwezig is. Dit alarmplan moet een aantal voorgeschreven onderdelen bevatten. Op 74 locaties was dit niet op orde:
- Bij 51 locaties was er geen alarmplan aanwezig.
- Bij 23 locaties was er wel een alarmplan, maar misten de gegevens van de alarmopvolgers in het alarmplan.
Alarmsysteem
Sinds 1 juli 2023 gelden er strengere regels voor alarmsystemen. Een alarmsysteem is verplicht in stallen die voorzien zijn van kunstmatige ventilatie, en waarbij de gezondheid en het welzijn van de dieren afhankelijk zijn van dit kunstmatige ventilatiesysteem. Het alarmsysteem moet maandelijks getest worden. Ook gelden er eisen voor de registratie van de uitgevoerde testen en de bewaartermijn van die gegevens.
Bij 30 locaties constateerden we overtredingen van de regels rondom het alarmsysteem.
21 keer voldeed het alarmsysteem niet aan de voorschriften. Er moeten minimaal 2 parallelle verbindingen zijn, en 20 keer was dat niet het geval. Daarnaast was het alarmsysteem op 1 bedrijf niet onafhankelijk van netspanning.
Ook het testen, het registreren van deze testen en het bewaren van deze registratie is een aandachtspunt op veel bedrijven. In totaal werden 16 overtredingen inzake het testen van het alarmsysteem geconstateerd op 13 locaties:
- Bij 7 locaties werd het alarmsysteem niet maandelijks getest.
- Bij 4 locaties waren de registratie van het tijdstip, de afwijkingen en de herstelacties na het testen van het alarmsysteem niet in orde.
- Bij 5 locaties werd de registratie van het testen van het alarmsysteem niet bewaard.
In tabel 2 staan de inspectieresultaten inzake alarmsysteem en alarmplan.
| Welzijnsvoorschrift | Zeugenbedrijven | Vleesvarkens- en opfokbedrijven | Totaal |
|---|---|---|---|
| Aanwezigheid alarmplan | 19 | 32 | 51 |
| Gegevens alarmopvolgers in alarmplan | 12 | 11 | 23 |
| Alarmsysteem voorschriften | 9 | 12 | 21 |
| Maandelijks testen alarmsysteem | 3 | 4 | 7 |
| Registratie na testen alarmsysteem | 1 | 3 | 4 |
| Bewaren registratie na testen alarmsysteem | 2 | 3 | 5 |
| Totaal | 46 | 65 | 111 |
Voor de nieuwe regels omtrent het alarmsysteem en alarmplan gold een overgangstermijn tot 1
januari 2024. Tot 2024 werden varkenshouders alleen gewaarschuwd als ze de nieuwe regels niet
naleefden. Er werd dan een mededeling ter plaatse gedaan. Vanaf 1 januari 2024 gold het
interventiebeleid.
Noodsystemen in stallen
Sinds 1 juli 2024 gelden ook strengere regels voor noodsystemen in stallen. In een stal met kunstmatige ventilatie moet een noodstroomaggregaat aanwezig zijn. Dit zorgt ervoor dat het ventilatiesysteem blijft werken bij stroomuitval.
Bij de controles van het noodsysteem werden overtredingen aangetroffen op 3 locaties:
- Bij 2 inspecties was geen noodsysteem aanwezig terwijl de gezondheid en het welzijn van de dieren afhankelijk was van een kunstmatig ventilatiesysteem.
- Bij 1 inspectie was een noodstroomaggregaat aanwezig, maar was dit niet zodanig aangesloten dat het direct in werking kon treden.
Spleetbreedte
Spleetbreedte is ook een aandachtspunt. Op 14 locaties constateerden we 16 overtredingen inzake de spleetbreedte van de roostervloeren. Op 2 locaties ging het om een overtreding van de regels voor 2 verschillende diercategorieën.
Hoe hebben wij gehandhaafd?
Bij 112 van de 170 gecontroleerde bedrijven werden de regels niet goed nageleefd. In tabel 3 staat een overzicht van de interventies die wij hebben toegepast.
| Interventie | Zeugenbedrijven | Vleesvarkens- en opfokbedrijven | Totaal |
|---|---|---|---|
| Mededeling ter plaatse | 3 | 7 | 10 |
| Mededeling ter plaatse, Officiële waarschuwing | 0 | 2 | 2 |
| Officiële waarschuwing | 26 | 29 | 55 |
| Officiële waarschuwing, Rapport van Bevindingen – bestuurlijke boete | 14 | 6 | 20 |
| Rapport van Bevindingen – bestuurlijke boete | 14 | 10 | 24 |
| Officiële waarschuwing, Proces-verbaal, Rapport van Bevindingen – bestuurlijke maatregel | 1 | 0 | 1 |
| Totaal | 58 | 54 | 112 |
Zoals blijkt uit tabel 3 zijn bij sommige bedrijven verschillende interventies toegepast. Op een bedrijf met meerdere overtredingen kan de ene overtreding worden afgedaan met een officiële waarschuwing en voor de andere overtreding kan een rapport van bevindingen worden opgemaakt.
Bij 10 inspecties is alleen een mededeling ter plaatse gedaan:
- 7 inspecties waren niet akkoord op het onderdeel alarmplan. We stelden de overtreding vast in de periode dat de overgangstermijn voor de nieuwe regels gold. Deze overgangstermijn duurde van 1 juli 2023 tot en met 31 december 2023.
- Bij 1 bedrijf was de hygiëne niet op orde.
- 2 bedrijven zijn geattendeerd op het tijdig verstrekken van hokverrijking, in dit geval nestmateriaal.
Resultaten herinspecties
Herinspecties worden uitgevoerd als bij een eerdere inspectie overtredingen zijn vastgesteld waarvoor minimaal een officiële waarschuwing is gegeven. Er wordt dan opnieuw gekeken naar de onderwerpen die bij de eerdere inspectie niet akkoord waren. De kosten van deze herinspecties worden in rekening gebracht bij de houder van de dieren.
Bij 84 van de 112 bedrijven zijn de herinspecties afgerond. Om diverse redenen zijn er op de overige bedrijven nog geen herinspecties gedaan. Zo kan de herinspectie nog in de planning staan. Ook is het mogelijk dat de administratieve afhandeling nog niet gereed is, terwijl het inspectiebezoek wel al heeft plaatsgevonden.
Op 80 bedrijven waren de overtredingen hersteld en was het inspectieresultaat akkoord. De overige 4 herinspecties waren niet akkoord. Bij 1 van deze bedrijven is een officiële waarschuwing gegeven en is er een proces-verbaal opgemaakt. Bij de andere 3 bedrijven is een rapport van bevindingen opgemaakt.
Bij 3 van de 4 bedrijven zal opnieuw een herinspectie plaatsvinden.
Vervolgaanpak
De naleefmeting laat zien dat varkenshouders bepaalde welzijnsregels onvoldoende naleven. Het gaat hierbij om de voorschriften rondom hokverrijking, het alarmplan en de regels voor het alarmsysteem en het testen van het alarmsysteem. Hierbij merken we op dat de regels voor het alarmplan en de aanvullende voorschriften voor het alarmsysteem relatief nieuw zijn. Het is van belang dat deze regels opnieuw onder de aandacht van de varkenshouders worden gebracht.
Ook in 2025 voert de NVWA inspecties uit om na te gaan of varkenshouders voldoen aan de voorschriften voor het waarborgen van het welzijn van varkens. Hokverrijking blijft hierbij een belangrijk speerpunt, net als de aanwezigheid van een alarmplan en alarmsysteem.
Bron: NVWA
