Mens grootste risicofactor voor verspreiding Afrikaanse varkenspest

Afrikaanse varkenspest (AVP) hangt als een donkere wolk boven de varkenssector. De ziekte is sinds 2007 aanwezig in Europa en duikt soms zo ineens ergens op. Vaak wordt AVP in één adem genoemd met wilde zwijnen. Echter, als AVP ons land bereikt, dan is de kans groot dat dat komt door mensen. “Verspreiding doorwilde zwijnen over grote afstand zonder dat je het ziet aankomen, is in de praktijk vrijwel onmogelijk”,aldus Tosca Ploegaert van Wageningen Bioveterinary Research.

In juni sloegen Nederlandse en Vlaamse organisaties in de varkenshouderij alarm na een nieuwe AVP-besmetting onder wilde zwijnen in het westen van Duitsland. Relatief dicht bijde grens, en dus reden tot onrust? “Niet direct reden voor extra onrust, het is wel belangrijkom alert te blijven”, stelt Tosca Ploegaert,
onderzoeker en projectleider bij Wageningen Bioveterinary Research (WBVR). “Voor zover we weten, ging het hier om een zogenaamde puntintroductie. Dat betekent dat het virus van grotere afstand, op een willekeurige plek, ineens opduikt. Dat zagen we onder andere in 2022 en vorig jaar ook al in het westen van Duitsland.”

De angst bestaat dat AVP zich vanuit Duitsland via wilde zwijnen naar Nederland verplaatst. Volgens Ploegaert hoeven we ons niet direct zorgen te maken dat dat opeens gebeurt. Ploegaert noemt dat AVP zich via wilde zwijnen slechts gemiddeld ongeveer 1 tot 5 kilometer per maand verspreidt. “Als je goed monitort, zie je het virus van verre aankomen. Dan kun je maatregelen treffen, zoals het weren van wilde
zwijnen uit grensgebieden.”

Dit onderschrijft ook Niels de Nijs, ecoloog bij de faunabeheereenheid Noord-Brabant. “De grootste dreiging komt niet van zwijnen, maar van mensen. In Duitsland zie je dat het virus zich soms honderden kilometers verplaatst. Dat komt niet door zwijnen. Als een wild zwijn besmet raakt, loopt het niet zo ver. Binnen een paar dagen tot een week is het dood.”

Hij stelt wel dat het belangrijk is dat de populatie wilde zwijnen buiten de aangewezen leefgebieden (de Veluwe, de Meinweg en Meerlebroek) in balans wordt gehouden. “Door de zachte winters van de afgelopen jaren en goede mastjaren, dus veel boomvruchten, kan een populatie enorm snel groeien. Een hogere dichtheid geeft wel degelijk meer risico op verspreiding van AVP, na intreden. Bij slecht mastjaren kan de populatie ook zomaar snel dalen. In een incompleet systeem zullen we de populaties wilde zwijnen zelf in balans moeten houden.”

Langzaam en onvoorspelbaar

De angst voor besmette zwijnen die zomaar de grens oversteken, is dus niet geheel terecht, aangezien die nu niet dichtbij Nederland zitten. Toch is het tegelijkertijd zorgwekkend dat AVP zich steeds weer op nieuwe plekken manifesteert. Elke puntintroductie is een teken dat het virus op de een of andere manier meereist met mensen of hun materialen. Dat kan via besmet vlees, vervuilde (werk)kleding, schoenen, gereedschap, voertuigen of mogelijk zelfs via voer of strooisel.

Preventie van AVP zit hem dus vooral in een stuk bewustwording bij en gedrag van mensen. Bij varkenshouders, maar ook vooral bij mensen die (terug)komen uit gebieden waar AVP rondwaart
Denk aan Nederlandse jagers die in het buitenland jagen. Aan vrachtwagenchauffeurs, terugkerende vakantiegangers en internationale werknemers die naar Nederland komen. Zij moeten weten wat ze wel en wat ze niet moeten doen. “Het achterlaten van etensresten in de natuur of bij gehouden varkens, dus ook hobbyvarkens of varkens op een kinderboerderij, kan al voldoende zijn om een uitbraak te veroorzaken”, stelt Ploegaert. “Veel mensen denken: AVP is iets voor de varkenshouder, niet voor mij. Maar ook hun gedrag telt. Geen broodje worst in het bos gooien. Afval in de bak – en als die vol is, meld het. Zo simpel is het soms. En wat vaak vergeten wordt, is dat een uitbraak van AVP niet alleen gevolgen heeft voor de varkenshouderij. ”Opsporen en aanpakken. Het is geen garantie, maar wel een stap richting betere preventie.

Als er wilde zwijnen in de buurt zitten, moet er alles aan gedaan worden om te voorkomen dat ze in contact kunnen komen met gehouden varkens. Voor bedrijven met buitenlopende varkens geldt een verhoogd risico, vooral in regio’s waar wilde zwijnen voorkomen. “Een dubbele afrastering is dan onmisbaar”, stelt De Nijs

Bij duidelijke aanwijzingen voor een besmetting moet direct de NVWA ingelicht worden. Bij twijfel is er nog een tussenweg. “Dan kunnen varkenshouders of dierenartsen monsters insturen naar ons laboratorium, zonder direct de NVWA te hoeven inschakelen”, aldus Ploegaert. “Als je echt vermoedt dat het AVP is en je durft niet tot de volgende werkdag op de testuitslag te wachten, moet je meteen de NVWA bellen. Dan staan wij 24/7 klaar om monsters te analyseren.”

Besmetting is niet altijd duidelijk

“Bij ziekte door AVP worden niet in één keer heel veel varkens tegelijk ziek, maar het verloopt vaak wat sluimerend, een beetje afhankelijk van de besmettingsroute”, legt Ploegaert uit. “Besmette varkens krijgen vaak koorts, zijn sloom, eten minder en kunnenonderhuidse bloedingen op oren, buik of poten ontwikkelen. Ook kun je bloederige diarree zien of luchtweg- of gewrichtsklachten. Soms zie je sterfte zonder dat er duidelijke symptomen aan vooraf zijn gegaan. Het ziektebeeld is echterniet heel specifiek en dat kan zorgen dat je soms laat in de gaten kunt krijgen dat het om AVP zou kunnen gaan. Als er bijvoorbeeld in eerste instantie twee varkens ziek worden op een groot bedrijf, is AVP waarschijnlijk niet het eerste waar je aan denkt. Wees dus alert!”

Samenwerken aan preventie

De preventie van AVP is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Varkenshouders, faunabeheerders, terreinbeheerders, transporteurs en overheden moeten samenwerken. Communicatie, educatie en samenwerking zijn essentieel. Er is tussen de verschillende partijen veel overleg over optimaliseren van preventiemaatregelen en communicatiestrategiën. Mensen moeten weten hoe insleep van AVP te voorkomen is. Dat gaat van een tweede reiniging en ontsmetting van transportwagens die terugkomen uit landen met een besmetting, tot biosecurity op varkensbedrijven, hobbyhouderijen en kinderboerderijen. Ook daar moeten geen etensresten worden gevoerd. Elk besmet varken of zwijn zal grote gevolgen hebben.

Tekst: Gerben Hofman

Beeld: Shutterstock, Pixabay

Je hebt zojuist een artikel uit vakblad Varkensbedrijf gelezen

Wil je vaker én meer van zulke artikelen lezen?

Met een abonnement op vakblad Varkensbedrijf ontvang je het laatste nieuws. Iedere editie heeft een nieuw, toepasselijk thema wat aansluit op de huidige praktijk. De uitgebreide bedrijfsreportages geven daarnaast een goed beeld van de sector. In deze reportages maak je kennis met ervaringen, toekomstvisies, vakmanschap en management van mede-varkenshouders.

Shop hieronder direct een jaarabonnement of ga naar de website van Varkensbedrijf