Waar de consumentenprijsindex van varkensvlees in de laatste maanden van 2019 stabiel is gebleven rond 112 punten, zijn de af-boerderijprijzen en de prijzen van de verwerkende industrie verder opgelopen.
Vraag naar varkensvlees blijft groot
De industrieprijzen kwamen in december 2019 uit op 148 punten, 10 punten hoger (7%) dan in oktober. Ook de af boerderijprijs steeg de laatste maanden van 2019 door, tot een niveau van 161 punten in december, tegen 148 punten in oktober (9% hoger). De vraag naar varkensvlees wereldwijd blijft groot en het prijsniveau blijft vooralsnog op een hoog niveau.
Prijsontwikkeling varkensvlees
De bewegingen van de af boerderijprijs en de producentenprijs worden duidelijk beïnvloed door ontwikkelingen op de wereldmarkt. De producentenprijs reflecteert de afzetmarkten in Europa en wereldwijd, en de af-boerderijprijs is daar een afgeleide van. De consumentenprijs is vanaf voorjaar 2019 al voorgesorteerd op hogere niveaus en komt de laatste maanden maar weinig van zijn plaats. Sinds de piek in augustus 2019 van 113 punten ligt deze index rond 112 punten. De consumentenprijs volgt in afgezwakte vorm de producentenprijs. De consumentenprijs ligt nu 7% boven het niveau van vorig jaar (inclusief de btw-verhoging). De consumentenprijs zal echter niet snel verder doorstijgen, omdat de vraag naar varkensvlees zal verminderen, terwijl varkensvlees voor de retail een klantentrekker is.
De Afrikaanse varkenspest
De Afrikaanse varkenspest in zowel diverse Centraal-Europese landen als (vooral) in Oost-Azië, heeft de varkensproductie wereldwijd met naar schatting een kwart doen krimpen. Vooral in China is er een forse krimp geweest in het aantal varkens en de varkensvleesproductie. Door het grote belang van varkensvlees in de Chinese cultuur, en zeker rond de viering van het Chinees Nieuwjaar (25 januari), liggen de prijzen daar op een hoog niveau. Na een piek begin november van omgerekend 5 euro per kg levend gewicht en vervolgens een beperkte correctie, ligt deze prijs intussen op ruim 4,5 euro per kg. De provincie Wuhan, waar de uitbraak van het corona-virus speelt, is een relatief beperkt deel van China. Varkensvlees is basisvoedsel en blijft gegeten worden, en de vraag overtreft op wereldschaal sterk het aanbod. Daarom verwachten we slechts een beperkt effect op de markt.
Biggenprijzen
De biggenprijzen zijn begonnen met de seizoensmatige opwaartse trend, wat erop duidt dat vleesvarkenshouders voldoende vertrouwen hebben in een rendabele productie in de komende maanden. Zolang er in Nederland geen Afrikaanse varkenspest uitbreekt, is de verwachting dat 2020 ook een goed prijsniveau zal laten zien. Gevolgen van een uitbraak in Duitsland zijn sterk afhankelijk van de vraag of het onder wilde varkens of ook onder gehouden varkens uitbreekt, en de vraag of de rest van Duitsland in zo’n situatie kan blijven exporteren naar China.
Achtergrond keten en prijsvorming keten
Het varkensvlees wordt in de supermarkt of bij de slager gekocht. Supermarkten en slagers kopen varkensvlees van de vleesindustrie. Die bestaat uit slachterijen en vleesverwerkers. Slachterijen kopen vleesvarkens van veehouders rechtstreeks of via veehandelaren. Veehouders produceren vleesvarkens in gespecialiseerde bedrijven of gesloten bedrijven. Zeugenbedrijven zijn belangrijke toeleveranciers van biggen voor de gespecialiseerde bedrijven. De gesloten bedrijven produceren de eigen biggen.
Toelichting op drie niveaus
Circa 60% van het varkensvlees en 80% van de vleeswaren wordt in de supermarkt gekocht. Daarnaast loopt ongeveer 35% van het varkensvlees via de buitenhuishoudelijke markt (horeca, ziekenhuizen enzovoort). Consumenten kopen meer varkensvlees in januari, vaak aangemoedigd door reclameacties. Verder wordt meer vlees gekocht in het barbecueseizoen en is er een piek in december. Supermarkten kopen varkensvlees hoofdzakelijk van de Nederlandse vleesindustrie, zeker sinds alle retailers hebben toegezegd om per 2015 voor vers varkensvlees mee te doen met het programma Varkensvlees van morgen, dat van Nederlandse bodem is. Voor een deel wordt dat vlees echter betrokken van Duitse slachterijen die Nederlandse varkens slachten. De verwerking van varkensvlees is voor een belangrijk deel gekoppeld aan de slachterijen. De grootste vier slachterijen hebben een aandeel van circa 90%. Er zijn in 2018 in Nederland 15,7 miljoen varkens geslacht. De vleesindustrie slacht en verwerkt de dieren tot vers vlees en vleeswaren, die voor een groot deel worden geëxporteerd. Voor de productie wordt ook varkensvlees geïmporteerd. De zelfvoorzieningsgraad van de Nederlandse varkensvleesketen bedraagt circa 330%. De in totaal circa 3.400 bedrijven met vleesvarkens produceren 18 miljoen vleesvarkens. Hiervan worden ongeveer 2 miljoen dieren geëxporteerd. Daarnaast worden bijna 7 miljoen biggen over de grens verkocht.
Prijsvorming varkensvlees
De prijsontwikkeling van het pakket varkensvlees dat de consument in de supermarkt koopt, is opvallend vlak, zij het dat de gemiddelde prijs in december iets hoger ligt. De retail heeft een eigen prijsbeleid, dat beperkt beïnvloed wordt door de inkoopprijs. Het prijsniveau bij concurrenten, promotieacties en de rol van vlees in het totale productassortiment van supermarkten spelen ook een rol. Prijsbewegingen van industrie (producentenprijs) en boeren (af boerderij) vertonen daarom nauwelijks samenhang met de consumentenprijs. Voor de handel tussen de slachterijen en supermarkten worden jaarcontracten gebruikt. Daarbinnen vindt per vier weken overleg plaats over reclameacties. Afhankelijk van onder andere het weer vinden dagelijks correcties plaats op de bestelde volumes. Slachterijen geven de prijsbewegingen op hun afzetmarkt door aan de varkenshouders. De markten voor varkens en varkensvlees in Noordwest-Europa zijn nauw met elkaar verweven. De prijsvorming is vrij. Door de seizoenseffecten in de afzet op detailhandelsniveau schommelen ook de wekelijkse slachterij- en handelsnoteringen of opbrengsten van vleesvarkens. De EU heeft de laatste jaren een flink gestegen zelfvoorziening in varkensvlees (tot circa 119% in 2018), wat betekent dat de prijsvorming in toenemende mate invloed ondervindt van de prijzen in derde markten buiten Europa.
Prijsindices
De consumentenprijsindex (CPI) is gebaseerd op varkensvlees bij supermarkten en slagers. De producentenprijsindex (PPI) is gebaseerd op de opbrengstprijzen van producenten van vers of gekoeld varkensvlees. De af-boerderijprijs is gebaseerd op de wekelijkse noteringen voor slachtvarkens. De indices zijn herzien, waarbij het jaar 2015 op 100% is gezet.
