Een toekomstbestendige varkenshouderij waarin diergezondheid en welzijn centraal staan – dat is het doel van het samenwerkingsproject ‘Samenwerken aan lange staarten’ waarin zes ambitieuze varkenshouders, een slachterij, een afzetkanaal en ketenpartners de handen ineenslaan. In dit project zetten zij samen de stap om te stoppen met het couperen van varkensstaarten. Een uitdaging, want het houden van varkens met hele staarten vraagt om andere managementkeuzes, extra aandacht en nieuwe kennis.
Waarom stoppen met couperen?
In de varkenshouderij wordt staartcouperen nog vaak toegepast om staartbijten te voorkomen. Maar deze ingreep, waarbij (een deel van) de staart wordt verwijderd, staat steeds meer ter discussie vanuit het oogpunt van dierenwelzijn. Varkens bijten in elkaars staarten uit frustratie, verveling of stress. Hoewel veel varkenshouders bereid zijn te stoppen met couperen, ervaren ze drempels bij de implementatie. Zonder voldoende kennis en aanpassingen aan stal en management, blijkt het risico op staartbijten aanzienlijk. Vooral in de eerste weken na het spenen is het gedrag van biggen intensief. Ze ontwikkelen een sterke bijtbehoefte, wat leidt tot frustratiegedrag als er onvoldoende prikkels of afleiding zijn. Ervaringen uit het veld laten zien dat kleine aanpassingen, zoals wisselende speeltjes, meer ruwvoer of alternatieve materialen, bijdragen aan gedragsverbetering, maar het probleem niet volledig oplossen. Dat maakt duidelijk dat een integrale aanpak nodig is.
De kracht van samenwerking
De deelnemende varkenshouders zijn niet zomaar ondernemers, ze zijn pioniers die een nieuwe richting inslaan. Wat hen verbindt, is hun keuze voor een diervriendelijker en duurzamer varkensconcept. Geen van hen is biologische boer, maar allen willen bewust veranderen en hun bedrijven toekomstbestendig maken. Met steun van ketenpartners zoals Compaxo, Best Star Meat, Voerwaarts B.V. en onder coördinatie van DLV Advies zetten zij concrete stappen naar verandering.
De meeste deelnemers sluiten zich aan bij Zonvarken: een innovatief varkensconcept dat inzet op kringlooplandbouw, CO₂-reductie, minder emissies en vooral veel aandacht voor het welzijn van dier, boer én omgeving. Binnen Zonvarken worden varkens gehouden in stallen zonder roosters, met veel ruimte, een rustige omgeving en natuurlijke materialen, allemaal gericht op het voorkomen van stress en daarmee ook staartbijten. Eén van de ondernemers kiest voor een andere duurzame route en bouwt een stal met het Beter Leven-keurmerk met drie sterren, eveneens een diervriendelijke en verantwoorde keuze.
Gefaseerde omschakeling
De omschakeling verloopt stap voor stap. Een veearts voert bij aanvang een situatieschets uit om inzicht te krijgen in de uitgangssituatie per bedrijf. Vervolgens worden de dieren structureel gemonitord. Niet alleen door de ondernemers zelf, maar ook met behulp van camera’s en deskundigen die gedragsveranderingen analyseren. Op basis van deze inzichten worden aanbevelingen gedaan voor stalaanpassingen of aanpassingen in voeding, groepsgrootte en klimaatsystemen. Het project kent een stapsgewijze opbouw, waarbij ondernemers eerst ervaring opdoen met enkele tomen lange staarten, maar dit gaat niet zonder uitdagingen. Een van de deelnemers, varkenshouder André Wikkerink, vertelt hoe hij in zijn stal merkte dat staartbijten al kort na het spenen begon. “Staartbijten begint vaak al vroeg, twee weken na het spenen. Je merkt dan dat ze tandjes krijgen en echt de drang hebben om ergens op te bijten. We proberen van alles: een extra zak om aan te trekken, elke dag een ander voorwerp in het hok, ruwvoer erbij. Het helpt allemaal een beetje, maar lost het niet helemaal op,” aldus André. “Ook het klimaat in de stal en genetica van de dieren lijken een rol te spelen, maar wat precies werkt, is nog zoeken,” vult André aan. André hoopt via het project vooral te leren van anderen en samen een oplossing te vinden.
Ondersteuning, alertheid en afwisseling
Het project biedt varkenshouders de ondersteuning die nodig is: coaching, technische begeleiding, aanpassingen in stalsystemen en een kennisnetwerk. Gedurende de looptijd worden welzijnschecks uitgevoerd, wordt er gemonitord aan de slachtlijn en delen de deelnemers hun ervaringen om andere ondernemers te inspireren. Het stoppen met couperen heeft ook invloed op de managementtaken van de varkenshouder. Dennis Ten Have, een varkenshouder die deelneemt aan het Zonvarken concept, vertelt: “Als ondernemer loop ik wat vaker door de stal om gedrag op tijd te signaleren. Volgens mij draait het vooral om afwisseling en oplettendheid. Je moet ze constant bezig houden. We gebruiken luzerne, zaagsel, stro, en een mueslimolen die zes keer per dag muesli strooit om de darmen te prikkelen en de varkens bezig te houden.” Hij ervaart dat het houden van varkens met lange staarten vooral draait om timing, alertheid en een diepere kennis van diergedrag. Hoewel het staartbijten bij hem in de stal op dit moment niet voorkomt, merkt hij dat er een aantal uitdagingen zijn. “De darmen prikkelen zodat de drang naar staartbijten er niet is, is een grote uitdaging. Het zou mooi zijn als we met dit project praktische oplossingen vinden voor collega boeren om staartbijten te voorkomen”, aldus Dennis.
Een project met impact
De opgedane kennis en ervaringen binnen het project worden actief gedeeld, met als doel varkenshouders te inspireren en voor te bereiden op de toekomst. Want hoewel 2030 het jaar waarin de sector wil stoppen met couperen, misschien nog ver weg lijkt, vereist een succesvolle omschakeling een lang aanlooptraject.
Bron: DLV
