Temperatuur en luchtvochtigheid bepalend bij hittestress

Hittestress bij varkens kan grote welzijns- en economische problemen veroorzaken. Volgens de voorspelde scenario’s voor klimaatverandering zal de gemiddelde jaarlijkse temperatuur in de lage landen tegen het einde van de eeuw met 0,7 tot vijf graden stijgen wat de effecten van hittestress bij varkens zal verergeren.

Voor warmteverlies zijn varkens voornamelijk afhankelijk van koeling via de ademhalingswegen aangezien ze zeer weinig zweetklieren hebben en een dikke onderhuidse vetweefsellaag die warmteverlies via de huid bemoeilijkt. Als gevolg daarvan veranderen hitte-gestreste varkens hun gedrag en stijgt hun lichaamstemperatuur en ademhalingssnelheid. Ook de voederopname en groei vermindert. Bij ernstige hittestress kan er ook meer sterfte optreden.

Combinatie van hoge temperatuur en relatieve luchtvochtigheid

Wanneer over hittestress wordt gesproken, wordt vooral de omgevingstemperatuur besproken en alarm geslagen bij hittegolven. De ervaring van hittestress door varkens, en dus ook de ernst van hittestress, wordt echter door verschillende parameters beïnvloed. Zo wordt hittestress onder meer bepaald door de luchtsnelheid. Een verhoogde luchtsnelheid in de leefzone van het dier – door een verhoogd ventilatiedebiet – kan de warmteafgifte van een varken verhogen. Ook de stralingswarmte van de hokgenoten en in het hok aanwezige materiaal kan de hittebelasting beïnvloeden. Daarnaast zijn onder andere genetica, leeftijd van de dieren, productiestadium, stalontwerp en plaats van luchtinlaat belangrijke factoren voor de warmtebeleving van varkens.

Naast omgevingstemperatuur is relatieve luchtvochtigheid één van de belangrijkste beïnvloedende factoren van hittestress. De relatieve luchtvochtigheid geeft aan hoeveel waterdamp de lucht bevat en verhoogt wanneer het regenachtig, mistig of onweersachtig is. Daarnaast verandert de relatieve luchtvochtigheid ook naargelang de temperatuur stijgt of daalt. Bij een hogere omgevingstemperatuur kan de lucht meer vocht bevatten. De absolute luchtvochtigheid blijft dus wel hetzelfde, maar de relatieve luchtvochtigheid zal dalen tijdens hogere luchttemperaturen. Bij een hogere luchtvochtigheid zal de hittebelasting hoger zijn. Tijdens warme zomerdagen met een hogere relatieve luchtvochtigheid ervaren we een meer ‘drukkend’ gevoel. Ook bij varkens speelt dit een grote rol.

Temperature-humidity index

De temperature-humidity index, ook bekend als THI, is een maat voor het bepalen van hittestress bij varkens. Deze index wordt berekend aan de hand van een formule die omgevingstemperatuur en relatieve luchtvochtigheid combineert. Deze waarde kan vervolgens de kans op hittestress bij varkens voorspellen. Er bestaan veel manieren om de THI te berekenen met behulp van verschillende formules die door diverse experimenten werden bepaald. Het Coolpigs-project – een Vlaio-project, in samenwerking met ILVO en UGent – dat werkt aan een hitteplan voor Vlaamse varkenshouders, gebruikt onderstaande formule om de THI te berekenen. Deze werd bepaald op basis van het gedrag van dieren tijdens handelingen en transport:

Grenswaarden voor hittestress

Op basis van de THI werden vervolgens ook grenswaarden vastgelegd die de ernst van de hittestress-effecten aangeven. Deze staan in het THI-diagram (figuur 1) met kleur weergegeven. Bij een THI hoger dan 75 moet je waakzaam zijn voor de effecten van hittestress, vanaf een THI van 80 is er duidelijk gevaar en bij een THI hoger dan 84 kunnen de gevolgen zeer groot zijn.

In dit THI-diagram is duidelijk te zien dat de grootte van de hittebelasting duidelijk verandert wanneer de relatieve vochtigheid binnen dezelfde temperatuur toeneemt. Bij een temperatuur van 25 graden Celsius bijvoorbeeld, is er geen probleem wanneer de relatieve vochtigheid onder de grens van 85 procent blijft. Wanneer de relatieve vochtigheid boven 85 procent stijgt, ben je best wel waakzaam voor mogelijke gevolgen van hittestress.

Wanneer brengt hittestress risico’s met zich mee?

Tijdens de zomers ligt de gemiddelde relatieve vochtigheid van de buitenlucht rond 70 procent. Dit is inclusief ochtenddauw, regenbuien en mist. De stalvochtigheid hangt grotendeels af van de vochtigheid in de buitenlucht, maar wanneer er specifiek wordt gekeken naar de relatieve vochtigheid tijdens de uren dat de stal het meest opwarmt (16:00-20:00 uur) in de zomer, ligt de gemiddelde relatieve vochtigheid eerder rond 55 procent (tussen minimaal 35 procent en maximaal 75 procent). Tijdens de zomermaanden kun je er dus vanuit gaan dat er vanaf een temperatuur van 28 graden Celsius gelet moet worden op de risico’s voor hittestress. Het is belangrijk op te merken dat de temperatuur en de relatieve luchtvochtigheid van de stalafdeling moeten worden gebruikt om de THI correct toe te passen. Bovendien is dit diagram specifiek voor varkens. Voor andere diersoorten gelden andere THI-limieten; die worden berekend aan de hand van voor die diersoort specifieke THI-formules.

Tekst: Lotte De Prekel – Eenheid Varkensgezondheidszorg – Vakgroep Interne geneeskunde, Voortplanting en Populatiegeneeskunde – Faculteit Diergeneeskunde – UGent, ILVO-Coolpigs

Dit is een artikel uit vakblad Varkensbedrijf. Meer van dit lezen? Abonneer u dan direct!